Τι συνιστά μία ευτυχισμένη ζωή; Φιλόσοφοι έχουν αναλογιστεί αυτό το ερώτημα εδώ και χιλιετίες, καταλήγοντας σε διάφορες θεωρίες και συστάσεις, χωρίς όμως απαραίτητα να έχουν αδιάσειστα στοιχεία για να αποδείξουν τις ιδέες τους. Αυτό ήταν που ενέπνευσε τη μακροχρόνια μελέτη του Χάρβαρντ. Ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1930, οι ερευνητές παρακολουθούσαν αρχικά αγόρια από διαφορετικές γειτονιές της Βοστώνης – και στη συνέχεια τις συζύγους και τους απογόνους τους- για αρκετές δεκαετίες, ζητώντας τους να παρέχουν τακτικές ενημερώσεις για τη ζωή τους, συμπεριλαμβανομένης της τρέχουσας υγείας, του εισοδήματος, της απασχόλησης και της οικογενειακής τους κατάστασης.
Οι άνδρες συμπλήρωναν επίσης ερωτηματολόγια και συμμετείχαν σε συνεντεύξεις όπου αποκάλυπταν τους φόβους, τις ελπίδες, τις απογοητεύσεις, τα επιτεύγματα, τις τύψεις, την ικανοποίηση από τη ζωή τους και πολλά άλλα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα πλούσια, εμπεριστατωμένα δεδομένα που οι ερευνητές μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για να αξιολογήσουν πώς οι συνθήκες ζωής, οι εμπειρίες και οι στάσεις επηρεάζουν την ευημερία.
Τα ευρήματα της μελέτης αναλύθηκαν με την πάροδο των ετών αλλά τώρα έχουν συγκεντρωθεί όλα σε ένα βιβλίο, το The Good Life: Lessons From the World’s Longest Scientific Study of Happiness. Γραμμένο από τον σημερινό διευθυντή και τον αναπληρωτή διευθυντή της μελέτης, τους Robert Waldinger και Marc Schulz, το βιβλίο όχι μόνο αποκαλύπτει ποιοι παράγοντες οδηγούν σε μια «καλή ζωή», αλλά και γιατί ποτέ δεν είναι αργά για να κατευθύνουμε τη δική μας ζωή προς μια πιο ευτυχισμένη και υγιή κατεύθυνση.
Τα κλειδιά της ευημερίας
Αποδεικνύεται ότι το κλειδί για μια μακρά, υγιή ζωή δεν είναι απαραίτητα προφανές. «Αντίθετα με ό,τι πιστεύουν πολλοί άνθρωποι, δεν είναι η επίτευξη καριέρας, η άσκηση ή η υγιεινή διατροφή», γράφουν οι συγγραφείς -αν και αυτά τα πράγματα έχουν επίσης σημασία, προσθέτουν. Αντίθετα, «ένα πράγμα αποδεικνύει συνεχώς την ευρεία και διαρκή σημασία του: Οι καλές σχέσεις».
Πώς μπορούν οι συγγραφείς να το λένε αυτό τόσο οριστικά; Εξάλλου, η μελέτη ξεκίνησε με συμμετέχοντες μόνο λευκούς άνδρες σε μια επιλεγμένη γεωγραφική περιοχή (έκτοτε έχει διευρυνθεί για να συμπεριλάβει και άλλους). Από την άλλη πλευρά, οι ίδιοι μπορούν να παραπέμψουν σε πολλές άλλες διαχρονικές μελέτες που αντιπροσωπεύουν πιο διαφορετικές ομάδες, οι οποίες καταλήγουν όλες στο ίδιο συμπέρασμα: ότι οι ανθρώπινες σχέσεις είναι σημαντικές για την υγιή ανάπτυξη και τη μακροζωία.
«Οι άνθρωποι που είναι περισσότερο συνδεδεμένοι με την οικογένεια, τους φίλους και την κοινότητα, είναι πιο ευτυχισμένοι και σωματικά πιο υγιείς από τους ανθρώπους που δεν έχουν τόσο γερούς δεσμούς», γράφουν.
Αυτό είναι καλό και κακό. Προτείνει έναν πρακτικό τρόπο για να βελτιώσουμε τη ζωή μας – καλλιεργώντας τις σχέσεις μας, ανεξάρτητα από το πόσο άσχημα είναι τα πράγματα. Όμως η μοναξιά και η αποσύνδεση φαίνεται να είναι ανεξέλεγκτες στην κοινωνία – εν μέρει, όπως υποστηρίζουν οι συγγραφείς, εξαιτίας μιας κουλτούρας που μας ωθεί στο να τα καταφέρνουμε μόνοι μας και να υπερβάλλουμε σε βάρος των σχέσεών μας. Αν δεν καταλαβαίνουμε τι μας κάνει ευτυχισμένους, υποστηρίζουν, μπορεί να καταλήξουμε να επιλέγουμε απερίσκεπτα – για παράδειγμα, να επιδιώκουμε υψηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας που μας απομακρύνουν από τις κοινότητές μας.
Το βιβλίο τους λειτουργεί ως μία προσπάθεια διόρθωσης της πορείας, αντιπαλεύοντας τους μύθους για την καλή ζωή. Υποστηρίζουν τους ισχυρισμούς τους με επιστημονικά ευρήματα από πολλές πηγές, αλλά περιλαμβάνουν επίσης ιστορίες ζωής από τους ανθρώπους που συμμετείχαν στη μελέτη του Χάρβαρντ, διάσπαρτες σε όλο το βιβλίο. Μαθαίνουμε ότι κάποιοι άνθρωποι ξεκίνησαν τη ζωή τους ευνοημένοι και απέκτησαν πτυχία πανεπιστημίου ή σπουδαίες δουλειές, αλλά κατέληξαν μοναχικοί ή πέθαναν πρόωρα. Εν τω μεταξύ, άλλοι συμμετέχοντες που είχαν αντιμετωπίσει περισσότερους σκοπέλους νωρίς στη ζωή τους τα πήγαν καλά, βρίσκοντας μια δουλειά που τους έδινε νόημα ή μια οικογενειακή ζωή που τους βοήθησε να αντέξουν τα σκαμπανεβάσματα.
Οι ζωές των ανθρώπων δεν εξελίσσονται πάντα με τον ίδιο τρόπο, φυσικά. Πολλές περιστάσεις διευκολύνουν ή δυσχεραίνουν τη διατήρηση της ευημερίας μας -συμπεριλαμβανομένου του αν έχουμε υποφέρει από την πρώιμη απώλεια ενός γονέα, από διακρίσεις, κακοποίηση, φτώχεια ή ασθένεια. Ωστόσο, η ύπαρξη θετικών κοινωνικών δεσμών εξακολουθεί να κάνει τη διαφορά στα ποσοστά επιβίωσης, λένε οι συγγραφείς, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι σχέσεις μάς κάνουν πιο ανθεκτικούς απέναντι στις δυσκολίες της ζωής.
«Υπάρχουν πολιτισμικές πρακτικές και συστημικοί παράγοντες που προκαλούν σημαντικές ποσότητες ανισότητας και συναισθηματικού πόνου. Αλλά η ικανότητα των σχέσεων να επηρεάζουν την ευημερία και την υγεία μας είναι καθολική», γράφουν.
Πώς να καλλιεργήσεις καλύτερες σχέσεις
Δεδομένης της σημασίας των σχέσεων για μια καλή ζωή, οι συγγραφείς αφιερώνουν μεγάλο μέρος του βιβλίου περιγράφοντας πώς μπορούμε να οδηγήσουμε τις κοινωνικές μας σχέσεις σε μια πιο θετική κατεύθυνση – στο σπίτι, με τους φίλους, στη δουλειά, στις κοινότητές μας.
Κάνε έναν εσωτερικό απολογισμό. Η πολυάσχολη ζωή μπορεί μερικές φορές να μας εμποδίζει να αξιολογήσουμε την υγεία των σχέσεών μας, εις βάρος μας. Αλλά το να αφιερώσουμε χρόνο για να εξετάσουμε την τρέχουσα κατάσταση των πραγμάτων μας μπορεί να μας δώσει ιδέες. Πολλοί από τους συμμετέχοντες στη μελέτη του Χάρβαρντ ωφελήθηκαν από τις συνεντεύξεις που έδιναν σε τακτά χρονικά διαστήματα, επειδή τους βοήθησε να συνειδητοποιήσουν πού είχαν παραμελήσει τις σχέσεις τους και να σκεφτούν να προσεγγίσουν.
Οι συγγραφείς παρέχουν ένα διάγραμμα όπου μπορείς να κάνεις μια λίστα με τους ανθρώπους στη ζωή σου, σημειώνοντας παράλληλα το είδος της σχέσης που έχετε μεταξύ σας, τη στήριξη που παρέχουν και πόσο συχνά περνάτε χρόνο μαζί. Η συμπλήρωση του διαγράμματος μπορεί να αποσαφηνίσει ποιες σχέσεις έχουν μεγαλύτερη σημασία και να σε βοηθήσει να πάρεις τις ανάλογες αποφάσεις. Για παράδειγμα, μπορεί να διαπιστώσεις ότι θέλεις να περνάς περισσότερο χρόνο με το άτομο που σε κάνει να γελάς και λιγότερο χρόνο με κάποιον που σε εξαντλεί.
Σκέψου πώς οι ανάγκες σου μπορεί να διαφέρουν σε διάφορα στάδια της ζωής σου. Ενώ ορισμένες μελέτες διαπιστώνουν ότι η ευτυχία παίρνει την κατιούσα στη μέση ηλικία, η μελέτη του Χάρβαρντ δείχνει ότι «οι πιο ευτυχισμένοι και ικανοποιημένοι ενήλικες (στη μέση ηλικία) ήταν εκείνοι που κατάφεραν να μετατρέψουν το ερώτημα “Τι μπορώ να κάνω για τον εαυτό μου;” σε “Τι μπορώ να κάνω για τον κόσμο πέρα από μένα;”».Το να γνωρίζεις πού βρίσκεσαι στη ζωή σου μπορεί να σε καθοδηγήσει στο πώς να αναπτύξεις το κοινωνικό σου δίκτυο – είτε αυτό σημαίνει να μηδενίσεις τους οικογενειακούς δεσμούς είτε να προσφέρεις εθελοντική εργασία στην κοινότητά σας.
Δώσε προτεραιότητα στις σχέσεις σου και να μείνε παρών. Πολλοί από εμάς πιστεύουμε ότι δεν έχουμε αρκετές ώρες την ημέρα για να αφιερώσουμε στην ανάπτυξη των σχέσεών μας. Αλλά ακόμη και όταν δεν είμαστε στη δουλειά, πιθανότατα χάνουμε ευκαιρίες να περάσουμε ποιοτικό χρόνο με τους ανθρώπους που έχουν σημασία για την ευτυχία μας. Ο λόγος; Περνάμε τις ελεύθερες στιγμές μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή παρατηρώντας ελάχιστα ποιος και τι υπάρχει γύρω μας, υποστηρίζουν οι συγγραφείς. Το να αφιερώνεις χρόνο στους άλλους είναι ένα δώρο τόσο για τους ίδιους όσο και για σένα, καθώς ενισχύεται η εγγύτητα μεταξύ σας.
Για να είσαι παρών στις σχέσεις σου, οι συγγραφείς προτείνουν να δείχνεις περιέργεια (ακόμη και αν νομίζεις ότι γνωρίζεις κάποιον καλά), να ακούς προσεκτικά όταν οι άνθρωποι μιλούν, να εκφράζεις ενδιαφέρον και να δείχνεις στοργή (όταν είναι απαραίτητο), όλα αυτά μπορούν να κάνουν ακόμη και τις σύντομες αλληλεπιδράσεις με τους άλλους πιο ουσιαστικές – και ωφέλιμες για όλους.
Όταν προκύπτουν δυσκολίες, να σκέφτεσαι και όχι να αντιδράς. Όταν προκύπτουν συγκρούσεις στις σχέσεις -ή ακόμα και όταν απλά είμαστε καταβεβλημένοι με άλλες προκλήσεις στη ζωή- μπορεί να μπούμε στον αυτόματο πιλότο και να αποσυρθούμε από τους άλλους ή να τους επιτεθούμε. Κανένας από τους δύο αυτούς τρόπους δεν είναι ιδανικός για τη διαχείριση του άγχους ή του θυμού, καθώς δεν εστιάζουν στη διατήρηση της εγγύτητας ή στην αντιμετώπιση των δυσκολιών. Το να προσπαθείς να καταπιέσεις ή να αποφύγεις τα συναισθήματα είναι σπάνια μια καλή στρατηγική για την υγεία και την ευημερία και μπορεί να γυρίσει μπούμερανγκ όταν πρόκειται για τη διατήρηση των σχέσεων.
Δώσε στους ανθρώπους να καταλάβουν πόσο σημαντικοί είναι για εσένα. Το βιβλίο περιλαμβάνει πολλές ακόμη ιδέες για το πώς να διατηρήσεις ή να βελτιώσεις τις σχέσεις σου, προσφέροντας την ελπίδα ότι η αλλαγή μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής, όταν χρησιμοποιούμε τα σωστά εργαλεία. Ένα από αυτά είναι η έκφραση ευγνωμοσύνης -κάτι που μπορεί να ξεχνάμε να κάνουμε στην καθημερινότητά μας. Αν σκέφτηκες κάποιον μόλις, απλώς κάλεσέ τον στο τηλέφωνο για να μιλήσετε.
