Η προέλευση και ο μύθος γύρω από το «κακό μάτι»! Είναι γνωστό ότι το σύμβολο ενός μπλε ματιού σε ένα μπλε δαχτυλίδι συμβολίζει ένα φυλαχτό ενάντια στο «κακό μάτι», μια εικόνα τόσο εμβληματική που προστέθηκε επίσημα στα emoji το 2018 ως μέρος του Unicode 11.0.
Γρήγορα έγινε δημοφιλής τόσο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσο και στις ιδιωτικές συζητήσεις, με τις αναρτήσεις πολλών διασημοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της ίδιας της Wonder Woman, Gal Gadot. Αλλά ενώ το φυλαχτό χρησιμοποιήθηκε ευρέως ως γούρι τύχης, υπάρχει κάποια μεγαλύτερη σημασία σε αυτό το συνήθως γαλάζιο μάτι;
Υπάρχει, ναι. Σε χώρες όπως η Τουρκία, η Ελλάδα και άλλες περιοχές κοντά στη Μεσόγειο, το σύμβολο – φυλαχτό συνήθως να έχει τη μορφή γυάλινης χάντρας. Ονομάζεται “nazarlik”, “nazar boncuk” ή “nazar boncugu” στην Τουρκία και φοριέται ως φυλαχτό που η παράδοση λέει ότι προστατεύει από το «κακό μάτι». Το “Nazar” μεταφράζεται χονδρικά σε “φαίνομαι” στα αραβικά, ενώ το “boncuk” σημαίνει “μαργαριτάρι” στα τουρκικά. Σε πολλούς πολιτισμούς, αντί για το ίδιο το σύμβολο, το κακό μάτι είναι μια εξωτερική κατάρα που μπορεί να ταλαιπωρήσει ένα άτομο ή ένα νοικοκυριό μέσω ενός κακόβουλου βλέμματος.
Η δεισιδαιμονική πεποίθηση ότι η κακή τύχη θα μπορούσε να συμβεί σε κάποιον από ένα βλέμμα υπάρχει σε πολλούς πολιτισμούς. Στην πραγματικότητα, η πεποίθηση βρίσκεται σε όλο τον κόσμο, από τη Μεσόγειο μέχρι την Ασία και την Κεντρική Αμερική. Και η πίστη σε αυτό είναι αρχαία. Σύμφωνα με τη μελέτη της Marie-Louise Thomsen στο περιοδικό Journal of Near Eastern Studies, οι ιστορικοί στις αρχές του 20ου αιώνα βρήκαν επιτυχώς στοιχεία για δεισιδαιμονίες του κακού ματιού μεταξύ των Ασσυρίων και των Βαβυλωνίων και της αρχαίας Μεσοποταμίας, την περιοχή που τώρα καταλαμβάνει το Ιράκ και στο Ιράν, όπου το τιρκουάζ χρώμα λέγεται ότι απωθεί τις κατάρες.
Το κακό μάτι συχνά συνδέεται ιδιαίτερα με την ιδέα της ζήλιας: Είναι μια ζηλόφθονη ματιά από έναν γείτονα, έναν γνωστό, έναν αντίπαλο ή έναν ξένο που δημιουργεί κακή τύχη σε κάποιον, ειδικά σε κάποιον επιτυχημένο. Στο επίκεντρό της, η έννοια του κακού ματιού είναι μια προειδοποίηση για όσους αποκτούν πλούτο και κύρος να μην δείχνουν την επιτυχία τους και πολύ ανοιχτά και να προσελκύουν το φθόνο, κάτι που μπορεί να οδηγήσει στο να χάσουν τα πάντα. Λέγεται ότι ακόμη και τα κομπλιμέντα μπορεί να είναι κακό μάτι για τον παραλήπτη.
Σύμφωνα με την ταξιδιωτική συγγραφέα Diana Darke στον οδηγό της “Eastern Turkey”, το μάτι του nazar είναι συνήθως μπλε για να αντιπροσωπεύει τα μάτια των επισκεπτών στην Τουρκία από τη βόρεια Ευρώπη, οι οποίοι συχνά είχαν μπλε μάτια που ήταν γενικά σπάνια στην Τουρκία και τις γύρω περιοχές. Πιστεύεται ότι οι ξένοι, όπως και οι τουρίστες που επισκέπτονται ένα νέο μέρος σήμερα, ήταν πιο πιθανό να κοιτούν επίμονα τους ντόπιους, δίνοντας την εντύπωση ότι τους έδιναν κακοήθεις ματιές παρά περίεργες. Η συσχέτιση του μπλε χρώματος με το κακό μάτι υπάρχει και στην Ελλάδα, με τον αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο Πλούταρχο να ισχυρίζεται ότι οι άνθρωποι με μπλε μάτια ήταν ιδιαίτερα ικανοί στο να προσφέρουν κατάρες και κακή τύχη στους γύρω τους.
Αν και η εικόνα της χάντρας συνδέεται σήμερα με μια συγκεκριμένη απόχρωση του μπλε γυαλιού, το σύγχρονο σύμβολο πιστεύεται ότι έχει εξελιχθεί από τον αρχαίο λαό των Φοινίκων, που έζησαν στην Ανατολική Μεσόγειο το 1500–300 π.Χ. και διακοσμούσαν τα κοσμήματά τους με προστατευτικά μπλε μάτια.
Ενώ η γαλάζια χάντρα είναι το πιο διάσημο σύμβολο που πιστεύεται ότι διώχνει το κακό μάτι, πολιτισμοί σε όλο τον κόσμο έχουν αναπτύξει πολλές διαφορετικές φυλαχτά και αντικείμενα που λέγεται ότι προστατεύουν αυτούς που τα φορούν από το κακόβουλο βλέμμα των γύρω τους.
Στην Ινδία, όπου η πίστη στο κακό μάτι υπάρχει σε κάθε στρώμα της κοινωνίας, υπάρχει μεγάλη ποικιλία όσον αφορά τα αντικείμενα που χρησιμοποιούνται για προστασία από αυτό. Πολλοί φορούν φυλαχτά παρόμοια με εκείνα της Μεσογείου, ενώ οι ιδιοκτήτες επιχειρήσεων συχνά κρεμούν φυλαχτά από τσίλι και λεμόνια έξω από τις επιχειρήσεις τους για να αποκρούσουν τις κατάρες. Στην Ισπανία, όπου το κακό μάτι έχει συσχετιστεί με τις μάγισσες, τα φυτικά φάρμακα κάποτε ήταν αρκετά κοινά στις αγροτικές κοινότητες ώστε να αντιστραφούν οι κατάρες, ενώ ορισμένα φυτά καίγονταν ή κρέμονταν γύρω από το σπίτι για προστασία.
Σύμφωνα με το βιβλίο του μελετητή Frederick Thomas Elworthy, «The Evil Eye», οι παλιοί καμηλιέρηδες στο νησί της Κύπρου που φοβούνταν ότι τα ζώα τους θα προσέλκυαν το κακό μάτι από άλλους αναβάτες, τις προστάτευαν στολίζοντάς τες με ιμάντες διακοσμημένες με μισοφέγγαρα, μια παράδοση που εξαπλώθηκε στην Ευρώπη και την Ινδία για να προστατεύσει τόσο τις καμήλες όσο και τα άλογα.
