Πόσες φορές το μποτιλιάρισμα μέχρι τη δουλειά, τον καφέ, το σχολείο ή ακόμη και το γυμναστήριο κάνει την πόλη να μοιάζει ανυπόφορη; Η κίνηση στους δρόμους προκαλεί καθυστερήσεις, αναγκάζοντας σε αρκετές περιπτώσεις τους κατοίκους να ξεκινούν πολύ νωρίτερα προκειμένου να φθάσουν στην ώρα τους σε έναν προορισμό για τον οποίο -ύπο κανονικές συνθήκες- θα χρειαζόταν πολύ λιγότερος χρόνος για να καλυφθεί η υφιστάμενη απόσταση. Αν τώρα στην εξίσωση προστεθούν και μεταβλητές όπως ατμοσφαιρική ρύπανση, η ηχορρύπανση ή τα ασφυκτικά γεμάτα λεωφορεία και τρόλεϊ, τότε το αποτέλεσμα αφήνει δυσαρεστημένο τον πολίτη, ο οποίος είναι αναγκασμένος να ανταπεξέλθει καθημερινά σε δύσκολες συνθήκες που δοκιμάζουν τις αντοχές και τα νεύρα του. Υπάρχει, επίσης, το πάγιο αίτημα για περισσότερο πράσινο.
Σε μεγάλες πόλεις, όπως η Αθήνα, όπου κυριαρχεί το μπετόν, η ανάγκη για πάρκα και χώρους πρασίνου είναι επιτακτική ακόμα και στις πιο πυκνοκατοικημένες συνοικίες. Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, που «μικρά ρετάλια γης» της Αθήνας, ανάμεσα σε πολυκατοικίες, γίνονται πάρκα τσέπης, με τις συγκεκριμένες αναπλάσεις μικρής κλίμακας να λειτουργούν ευεργετικά για τον πολίτη, αλλάζοντας την καθημερινότητά του, έχοντας παράλληλα πολύ μεγαλύτερη πολλαπλασιαστική αξία ακόμη και από τα μεγάλα έργα.
Τα ζητήματα αυτά απασχολούν εδώ και αρκετό καιρό την επιστημονική κοινότητα, η οποία έχει βάλει στο κάδρο τη ριζική αλλαγή της πόλης, αναζητώντας μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση και φιλοσοφία αναφορικά με την προσβασιμότητα και την κινητικότητα.
«Πόλη των 15 λεπτών» – Ο εμπνευστής της ιδέας και οι βασικές αρχές
Η «πόλη των 15 λεπτών». Για αυτούς που βρίσκονται καθημερινά αντιμέτωποι με το χάος στους δρόμους και αναρωτιούνται διαρκώς «μα πώς γίνεται να έχει τόση κίνηση», μοιάζει σαν ανέκδοτο. Σε ένα τέτοιο προτεινόμενο οικιστικό περιβάλλον ο άνθρωπος τοποθετείται στο κέντρο του και ζητούμενο, όπως τονίζει ο Κάρλος Μορένο, καθηγήτης στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης και εμπνευστής της συγκεκριμένης ιδέας, είναι όλες οι βασικές ανάγκες (σχολείο, νοσοκομείο, δουλειά, σούπερ μάρκετ, καταστήματα, δραστηριότητες ψυχαγωγίας και άθληση) να καλύπτονται με μετακινήσεις σε κοντινές αποστάσεις που δεν θα ξεπερνούν τα 15 λεπτά περίπου. «Πρόσβαση για όλους, οποιαδήποτε στιγμή» αναφέρει χαρακτηριστικά, επισημαίνοντας ότι οι προωθούμενες αλλαγές βασίζονται σε τέσσερις βασικούς πυλώνες: Πυκνότητα, εγγύτητα, ποικιλομορφία και ψηφιοποίηση.
Αυτός ο «ανθρωποκεντρικός» επανα-σχεδιασμός της πόλης μόνο εύκολος δεν είναι, ωστόσο με τη σωστή μελέτη και την αλλαγή φιλοσοφίας δεν αποτελεί «ουτοπία».
Επανασχεδιασμός της πόλης με «έξυπνες» λύσεις
Ο Μπένγιαμιν Μπύτνερ, καθηγητής στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Μονάχου, είναι ξεκάθαρος: Κινηματογράφοι, καταστήματα, πάρκα και αθλητικοί χώροι πρέπει να βρίσκονται κοντά στους ανθρώπους. Και για να γίνει αυτό, πρέπει να κατασκευάζονται κοντά τους και όχι το αντίστροφο, όπως συμβαίνει στις μεγάλες πόλεις όπου το εμπορικό κέντρο βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι πρέπει να υπάρξει μια ισοπεδωτική προσέγγιση στο υπάρχον οικιστικό περιβάλλον με έμφαση στην «οριζόντια» κατεδάφιση. Το μόνο που χρειάζεται είναι ένας επανασχεδιασμός του δημόσιου χώρου με «έξυπνες» λύσεις, άρρηκτα συνδεδεμένες με τις αρχές της βιωσιμότητας και της βελτίωσης της ποιότητας ζωής του ανθρώπου.
Στην πόλη των 15 λεπτών η κινητικότητα τοποθετείται στην «πρώτη γραμμή». Όταν όλα βρίσκονται σε απόσταση 15 λεπτών, δεν χρειάζεται το αυτοκίνητο. Λιγότερα αυτοκίνητα σημαίνει αυτόματα περισσότεροι ελεύθεροι χώροι για ποδηλάτες και πεζούς. «Τα αυτοκίνητα αποτελούν πρόβλημα, τουλάχιστον στα αστικά κέντρα. Πιάνουν απλώς πολύ χώρο. Πάνω απ’ όλα εμποδίζουν την ενεργό κινητικότητα» σημειώνει ο Μπύτνερ. Το Παρίσι και οι άλλες πόλεις που στοχεύουν στα 15 λεπτά Ήδη, πάντως, σε όλο τον κόσμο υπάρχουν τουλάχιστον 16 πόλεις που προχωρούν σε αλλαγές, με το Παρίσι να πρωτοπορεί (ελέω Ολυμπιακών Αγώνων, σε ένα deja vu της ριζικής αναμόρφωσης της Βαρκελώνης όταν η πρωτεύουσα της Καταλονίας κλήθηκε να διοργανώσει το κορυφαίο αθλητικό ραντεβού του πλανήτη το 1992).
Σημειώνεται ότι η δήμαρχος της γαλλικής πρωτεύουσας Αν Ινταλγκό είχε κάνει «σημαία» της την ιδέα του Μορένο για την «πόλη των 15 λεπτών» κατά τη διάρκεια της προεκλογικής της εκστρατείας. Στο Παρίσι υπάρχουν σχολεία που μετατρέπουν τις αυλές τους σε πάρκα, τα οποία φιλοξενούν και άλλες δραστηριότητες. Παράλληλα, χιλιάδες θέσεις στάθμευσης που «κόβονται» για τα αυτοκίνητα αναμένεται να αλλάξουν «αποστολή» και να μετατραπούν σε χώρους πρασίνου, παιδικές χαρές ή σημεία για τη στάθμευση των ποδηλάτων.
Στο ίδιο μήκος κύματος και η Σαγκάη, η οποία εισάγει τους λεγόμενους «15λεπτους κύκλους κοινοτικής ζωής», όπου τα πάντα καλύπτονται με 15 λεπτά περπάτημα. Η Βρετανία σχεδιάζει να πολλαπλασιάσει τους χώρους αστικού πρασίνου, προκειμένου όλοι οι κάτοικοι στις πόλεις να μπορούν να έχουν άμεση πρόσβαση με τον χρόνοα για την κάλυψη της απόστασης να μην ξεπερνά τα 15 λεπτά. Από το 2016 στη Βαρκελώνη έχουν ξεκινήσει τα λεγόμενα «superilles»: Πολλά τετράγωνα κατοικιών δημιουργούν ένα μεγάλο μπλοκ, το οποίο καλύπτει τις περισσότερες ανάγκες των ανθρώπων που ζουν στη συγκεκριμένη «ζώνη». Η πρόσβαση με αυτοκίνητο επιτρέπεται πλέον μόνο στους μόνιμους κατοίκους ή στους διανομείς. Η ανάγκη για πάρκινγκ παύει να υφίσταται, με τους χώρους στάθμευσης να μετατρέπονται σε πάρκα, όπως και αρκετοί δρόμοι, οι οποίοι έγιναν πεζοδρόμια. Στον «πυρήνα» των «superilles» βρίσκονται οι πλατείες με πράσινο, οι οποίες δημιουργούνται σε διασταυρώσεις των δρόμων και αποτελούν προορισμό για κοινωνικές συναναστροφές και δραστηριότητες αναψυχής.
Το 2019 η Σιγκαπούρη παρουσίασε ένα σχέδιο για «πόλεις των 20 λεπτών» και για μια «πόλη των 40 λεπτών» μέχρι το 2040. Το Ισραήλ έχει αγκαλιάσει την ιδέα για την «πόλη των 15 λεπτών», την οποία έχει ξεκινήσει να εφαρμόζει στο Τελ Αβίβ, τη Χάιφα και την Μπερ Σεβά. Λιγότερα αυτοκίνητα, καλύτερη υγεία, περισσότερη κίνηση στα μαγαζιά Τα λιγότερα αυτοκίνητα οδηγούν σε περιορισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της ηχορρύπανσης που επηρεάζει αρνητικά την υγεία των κατοίκων. Τον Νοέμβριο του 2022 η έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος δεν άφηνε περιθώρια για παρερμηνείες: «Η ατμοσφαιρική ρύπανση σκότωσε τουλάχιστον 238.000 Ευρωπαίους το 2020». Η απουσία του αυτοκινήτου, όταν οι περισσότερες ανάγκες καλύπτονται με μια μετακίνηση που δεν ξεπερνά τα 15 λεπτά, έχει και άλλα οφέλη. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση Ποδηλατιστών, τα θετικά αποτελέσματα της ποδηλασίας υπολογίζονται σε πάνω από 90 δισ. ευρώ μόνο στην ΕΕ. Την ίδια στιγμή η κίνηση με αυτοκίνητο επιφέρει δαπάνες, ύψους πάνω από 800 δισ. ευρώ κάθε χρόνο για θέματα που σχετίζονται με την υγεία, το περιβάλλον και τις υποδομές.
Παράλληλα, έχει παρατηρηθεί ότι σε εμπορικές περιοχές με μειωμένη πρόσβαση στο αυτοκίνητο, υπάρχει αύξηση επισκεψιμότητας από πεζούς και ποδηλάτες, η οποία συνδυάζεται και με αγορές. Χαρακτηριστική περίπτωση το Πόρτλαντ των ΗΠΑ, όπου η κυκλοφορία των αυτοκινήτων μειώθηκε κατά 20%, με τις τοπικές επιχειρήσεις να κερδίζουν περίπου 1,2 δις. δολάρια περισσότερα, καθώς τόσο πεζοί όσο και ποδηλάτες ψωνίζουν συχνότερα, επιλέγοντας συγκεκριμένες διαδρομές στις οποίες δεν χρειάζεται το αυτοκίνητο. Το σχέδιο για λιγότερα αυτοκίνητα και περισσότερους χώρους για πεζούς και ποδηλάτες παρουσιάστηκε το 2012.
Πώς η πανδημία covid έφερε στην επιφάνεια τα λειτουργικά προβλήματα της πόλης
Σημειώνεται ότι η ανάγκη για αλλαγή φιλοσοφίας όσον αφορά στη δομή της πόλης έγινε ακόμη μεγαλύτερη εν μέσω πανδημίας κορωνοϊού. Τα μέτρα για την covid και η έμφαση στο social distancing λειτούργησαν ως πολλαπλασιαστής δύναμης που έριξε ακόμα περισσότερο νερό στον «μύλο» όσων ψηφίζουν μια καλύτερη πόλη που σέβεται τους πολίτες της και τους προσφέρει χειροπιαστές καθημερινές λύσεις βιωσιμότητας.
Τον Απρίλιο του 2020 στη Βαρκελώνη του lockdown είχε δημοσιευτεί ένα μανιφέστο για τη ριζική αλλαγή στην οργάνωση των πόλεων, με την υπογραφή 160 ακαδημαϊκών και 300 αρχιτεκτόνων.
Επίσης, την περίοδο της πανδημίας διάφορες πόλεις ανά τον κόσμο προχώρησαν σε ριζικά μέτρα για να διευκολύνουν τους πολίτες εν μέσω καραντίνας. Ενδεικτικά:
- Στην πρωτεύουσα της Νιγηρίας, το Λάγος, τα κλειστά σχολεία μετατράπηκαν σε σημεία πώλησης τροφίμων, προκειμένου να αποφευχθούν οι αγορές πανικού και το «στοκάρισμα» τροφίμων. Οι πολίτες δεν χρειαζόταν να διανύουν μεγάλες αποστάσεις και οι τοπικές επιχειρήσεις στηρίχτηκαν.
- Στην Κολομβία, στην πρωτεύουσα Μποκοτά, τον Μάρτιο του 2021, υλοποιήθηκαν ποδηλατόδρομοι, μήκους 84 χλμ., για την ενίσχυση του social distancing.
Για τον Μπύντερ δύο είναι τα βασικά στοιχεία για να γίνει πράξη η «πόλη των 15 λεπτών»: Πολιτική βούληση και ανοιχτός διάλογος ανάμεσα στους πολίτες και τους εμπλεκόμενους φορείς. Και, επίσης, όπως σε πολλά πράγματα στη ζωή, δεν υπάρχει μια ενιαία συνταγή. Κάθε πόλη έχει τις δικές της ανάγκες και είναι δομημένη με διαφορετικό τρόπο, γι’ αυτό και χρειάζεται τοπικές λύσεις σε τοπικά προβλήματα, με απώτερο στόχο την καλύτερη ποιότητα ζωής για τους κατοίκους της.
