Η άνοιξη είναι μια εποχή που έχουμε συνδέσει άρρηκτα με την πιο σημαντική γιορτή της Ορθοδοξίας, το Πάσχα. Ολόκληρη η χώρα πενθεί κατά την Μεγάλη Εβδομάδα και γιορτάζει το βράδυ της Ανάστασης και την ημέρα του Πάσχα. Σαϊτοπόλεμοι, τυμπανοκρουσίες, πυροτεχνήματα και σπάσιμο σταμνών, φαναράκια που αιωρούνται, τα ήθη και τα έθιμα του Πάσχα στην Ελλάδα είναι πολλά και εντυπωσιακά. Έχοντας στερηθεί πολλά από αυτά τα τελευταία χρόνια εξαιτίας των δύσκολων υγειονομικών συνθηκών, έχουμε ανάγκη περισσότερο από ποτέ να τα τιμήσουμε ξανά. Παρακάτω θα βρείτε κάποια από τα έθιμα που πραγματοποιούνται σε ηπειρωτικές ή νησιωτικές τοποθεσίες και για τα οποία μπορεί να έχετε ακούσει ή να τα έχετε ζήσει κιόλας.
Πάσχα στη Σκιάθο – Πρωινός επιτάφιος
Η Σκιάθος είναι ένα από τα λίγα μέρη στην Ελλάδα όπου τηρείται το Αγιονορείτικο έθιμο. Η ακολουθία του επιτάφιου θρήνου στις εκκλησίες της πόλης αρχίζει στη 1 μετά τα μεσάνυχτα το βράδυ της Παρασκευής -σύμφωνα με τα ωράρια του Αγίου Όρους-, ενώ η περιφορά του αρχίζει στις 04:00 τα ξημερώματα. Η ατμόσφαιρα στο νησί δημιουργεί αίσθημα κατάνυξης και συγκίνησης, με τον επιτάφιο να κατεβαίνει τα στενά της πόλης, τον τελάλη να απαγγέλλει τους θρηνητικούς ψαλμούς και όλους τους κατοίκους να τον ακολουθούν ή να παρακολουθούν από τα φωτισμένα με κεριά σπίτια τους.Επιστρέφοντας στο Ναό των Τριών Ιεραρχών, όλοι στέκονται μπροστά στην κλειστή ξύλινη πόρτα και επικρατεί απόλυτη σιγή παντού. Ο πρώτος των ιερέων φωνάζει «Άρατε πύλας» και ταυτόχρονα μέσα από το ναό κάποιος αναπαριστά τον Άδη και εμποδίζει την είσοδο απαντώντας «Τις εστίν ούτος ο βασιλεύς της Δόξης;». Ο διάλογος επαναλαμβάνεται τρεις φορές και τελικά ο ιερέας σπρώχνει με δύναμη την πόρτα και εισέρχεται στο ναό ως λυτρωτής των αμαρτωλών. Τα φώτα ανάβουν και η ακολουθία ολοκληρώνεται στις 5 το πρωί του Σαββάτου.
Πάσχα στην Κέρκυρα – Μπότηδες
Η Κέρκυρα έχει πλούσια παράδοση σε πασχαλινά έθιμα. Το Μεγάλο Σάββατο, στις έξι το πρωί στο Ναό της Παναγίας των Ξένων, πραγματοποιείται τεχνητός σεισμός σε αναπαράσταση του σεισμού που έγινε σύμφωνα κατά την Ανάσταση, σύμφωνα με τις γραφές. Ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα και στις 11.00 ακριβώς οι καμπάνες σημαίνουν την πρώτη Ανάσταση και την εκκίνηση του πασίγνωστους πλέον εθίμου των Μπότηδων. Τεράστια κανάτια, σκέτα ή ζωγραφισμένα, γεμάτα με νερό και στολισμένα συνήθως με κόκκινες κορδέλες εκτοξεύονται με δύναμη από τα στολισμένα μπαλκόνια των σπιτιών για να ξορκίσουν το κακό. Ο μεγάλος χαμός γίνεται στο πιο κεντρικό σημείο, δίπλα στο Λιστόν, όπου πλήθος κόσμου ζητωκραυγάζει σε κάθε ρίψη. Παράλληλα, η φιλαρμονική παίζει χαρούμενα εμβατήρια, ανάμεσά τους και το «Μην φοβάστε Γραικοί».
Πάσχα στην Πάτμο – Τελετή του Νιπτήρος
Καθ’ όλη τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας απαγορεύεται η κατανάλωση κρέατος σε ολόκληρο το νησί. Τη Μεγάλη Πέμπτη ωστόσο λαμβάνει χώρα ένα πολύ ιδιαίτερο τελετουργικό που φαίνεται να πραγματοποιείται μόνο στην Πάτμο και τα Ιεροσόλυμα. Μετά τη λειτουργία στη Μονή του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου, οι παρευρισκόμενοι παρακολουθούν την Τελετή του Νιπτήρος στην πλατεία Ξάνθου όπου ο Ηγούμενος της Μονής ραντίζει συμβολικά τα πόδια των μοναχών -μια αναπαράσταση της κίνησης του Ιησού να πλύνει τα πόδια των μαθητών του στο μυστικό δείπνο. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα στη Μονή του Αγίου Ιωάννη η λειτουργία είναι αφιερωμένη στη δεύτερη Ανάσταση και ο Ηγούμενος στο τέλος της μοιράζει κόκκινα αυγά στους παρευρισκομένους.
Πάσχα στη Χίο – Ρουκετοπόλεμος
Ένα από τα πιο προβεβλημένα έθιμα στην ελληνική (και ξένη) τηλεόραση είναι ο ρουκετοπόλεμος στη Χίο. Το χωριό Βροντάδος αποτελεί ένα ειδυλλιακό σκηνικό χάρη στα χρωματιστά καπετανόσπιτα, τα απάνεμα λιμανάκια και τους γραφικούς ανεμόμυλους. Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου όμως το έθιμο του ρουκετοπόλεμου –παλιό όσο και η ναυτοσύνη στον Βροντάδο– ο διάσημος οικισμός μεταμορφώνεται σε κάτι που θυμίζει έντονα πεδίο μάχης. Από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας κρατάει η «σύρραξη» ανάμεσα στους Παναγούσους (ενορίτες της Παναγίας της Ερειθιανής) και στους Αγιομαρκούσους (ενορίτες του Αγίου Μάρκου), που κάνουν τη νύχτα μέρα με τις χιλιάδες ρουκέτες που εκτοξεύουν έχοντας ως στόχο τον τρούλο και το έμβλημα του Αγίου Μάρκου οι μεν το ρολόι της Παναγίας της Ερειθιανής οι δε.
Πάσχα στο Λεωνίδιο – Η βραδιά των αερόστατων
Η βραδιά της Ανάστασης είναι κατανυκτική στο Λεωνίδιο, όπου εδώ και έναν αιώνα αναβιώνει κάθε χρόνο το φαντασμαγορικό έθιμο των αερόστατων, που κάνει το σκοτεινό αρκαδικό ουρανό να λαμπιρίζει μοναδικά. Σύμφωνα με το έθιμο, οι πέντε ενορίες της κωμόπολης συναγωνίζονται για το ποια θα πετάξει τα περισσότερα αερόστατα. Κανείς δεν είναι απόλυτα σίγουρος για την προέλευση του εθίμου. Ωστόσο, οι περισσότεροι υποστηρίζουν ότι οι ναυτικοί της περιοχής είχαν δει κάτι αντίστοιχο σε κάποια ασιατική χώρα και αποφάσισαν να μεταφέρουν το έθιμο αυτό στον τόπο τους.
Πάσχα στη Μονεμβάσια – Το κάψιμο του Ιούδα
Η Μονεμβάσια είναι από τα πιο γραφικά μέρη της χώρας και ειδικά την άνοιξη μπορεί κανείς να απολαύσει λογιών λογιών λουλούδια και αρωματικά να ξεπηδούν ανάμεσα στους βράχους και τα πετρόχτιστα σοκάκια. Κατά την περιφορά του Επιταφίου, οι ψαλμωδίες αντηχούν στο βράχο δημιουργώντας ένα μυστηριακό περιβάλλον βαθιάς κατάνυξης, ενώ οι πιστοί ακολουθούν κρατώντας λευκά κεριά. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα στον περίβολο της εκκλησίας του Ελκομένου Χριστού γίνεται το παραδοσιακό κάψιμο του Ιούδα. Μέσα στο ανθρώπινο ομοίωμα, εκτός από ξύλα και άχυρα, βρίσκονται και πολλά εκρηκτικά που κάνουν το θέαμα τρομερά εντυπωσιακό.
Πάσχα στην Κύθνο – Η κούνια της Λαμπρής
Κάθε χρόνο τη Μεγάλη Εβδομάδα στην Κύθνο ασπρίζονται τα σοκάκια και στους δρόμους μυρίζει το ψήσιμο των Λαμπριάτικων κουλουριών. Χαρακτηριστικές είναι και οι Θερμιώτικες πίτες το Μεγάλο Σάββατο αλλά το πιο γνωστό έθιμο είναι η Κούνια της Λαμπρής που στήνεται τη Δευτέρα του Πάσχα. Μια μεγάλη ξύλινη κούνια στήνεται και στολίζεται στην κεντρική πλατεία της Χώρας και κάθονται και λικνίζονται νέοι και νέες φορώντας παραδοσιακές στολές. Λένε πως όποιο ζευγάρι ανεβεί στην κούνια δεσμεύεται ενώπιον Θεού για τον γάμο του και τη δέσμευση ακολουθούν κεράσματα και παραδοσιακοί χοροί.
Πάσχα στη Φολέγανδρο – Από σπίτι σε σπίτι
Το Πάσχα στη Φολέγανδρο γιορτάζεται με ιδιαίτερο τρόπο καθώς την Κυριακή του Πάσχα η εικόνα της Παναγίας κατεβαίνει από το μοναστήρι και περιφέρεται από σπίτι σε σπίτι. Κυριολετικά. Όλα τα σπίτια του νησιού, όσο διαρκεί η περιφορά, είναι ανοιχτά και καλοδέχονται τον κόσμο που την ακολουθεί με διάφορα κεράσματα, οπότε οι παρευρισκόμενοι έχουν την ευκαιρία να κεραστούν και να γευτούν τοπικά πασχαλινά εδέσματα και ποτά σε όλα τα σπίτια που υποδέχονται την Εικόνα. Με την δύση του ηλίου η Εικόνα παραδίδεται στην Άνω Μεριά και μεταφέρεται με τα πόδια έως την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, όπου και διανυκτερεύει μετά την τέλεση του εσπερινού. Η περιφορά της συνεχίζεται τη Δευτέρα του Πάσχα στην Άνω Μεριά και τη Τρίτη στο Καραβοστάσι (Λιμάνι).
Πάσχα στη Ζάκυνθο – Η Γκλόρια
Το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής, στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου του Μώλου, ξεκινά η διπλή λιτανεία του Εσταυρωμένου και της εικόνας της «Mater Dolorosa», δηλαδή της Παναγίας των Παθών. Τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου, ο ιερέας σηκώνει τη «Γκλόρια», δηλαδή την πρώτη Ανάσταση και οι πιστοί αρχίζουν να χτυπούν έπιπλα και σκεύη δημιουργώντας έναν μοναδικό κρότο που μαζί με τα κανάτια που πέφτουν από τα μπαλκόνια θυμίζουν το σεισμό που έγινε κατά την Ανάσταση του Ιησού.
Πάσχα στην Ύδρα – Θαλασσινός Επιτάφιος
Το νησί προσφέρει ένα «διαφορετικό» Πάσχα με την περιφορά του Επιταφίου να γίνεται στη συνοικία Καμίνια και μέσα στη θάλασσα. Ο Επιτάφιος μπαίνει στο νερό για να το ευλογήσει και να προστατεύσει τους ναυτικούς και τους σφουγγαράδες, ενώ παράλληλα διαβάζεται η Ακολουθία του Επιταφίου, δημιουργώντας μία κατανυκτική ατμόσφαιρα. Το έθιμο πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1923 και ξεκίνησε από τους σφουγγαράδες των Καμινίων, των οποίων τα σφουγγαράδικα καΐκια αναχωρούσαν μετά την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως και επέστρεφαν κοντά στην ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού. Όσο για την ημέρα του Πάσχα, ο Ιούδας κρεμασμένος καίγεται ολοσχερώς αφού πρώτα τιμωρηθεί από τα όπλα των ντόπιων.
Πάσχα στη Σαντορίνη – Τα τενεκεδένια φαναράκια
Η Σαντορίνη, ένα από τα πιο γραφικά νησιά των Κυκλάδων αποτελεί ξεχωριστό προορισμό και για τις ημέρες του Πάσχα. Εδώ την Μεγάλη Παρασκευή, τα δρομάκια του χωριού Πύργος στολίζονται απ’ άκρη σε άκρη με τενεκεδένια λυχναράκια δημιουργώντας ένα ποτάμι φωτιάς που τρεμοπαίζει και μαζί με τον ήχο που παράγουν οι νέοι του χωριού χτυπώντας μεταλλικά αντικείμενα, το σκηνικό είναι τουλάχιστον κατανυκτικό κατά την περιφορά του Επιταφίου. Στο ίδιο χωριό, το πρωί του Σαββάτου, μετά την αναπαράσταση της Σταύρωσης, στρώνεται τραπέζι με χταπόδι στα κάρβουνα.
Πάσχα στη Σύρο – Καθολικοί και Ορθόδοξοι μαζί
Το μοναδικό ίσως μέρος του κόσμου που οι Καθολικοί γιορτάζουν το Πάσχα μαζί με τους Ορθόδοξους -ανεξάρτητα από την κανονική ημερομηνία του καθολικού Πάσχα. Το highlight των ημερών είναι οι περιφορές των Επιταφίων (ορθόδοξων και καθολικών) που ξεκινούν από όλες τις ενορίες του νησιού, περνώντας από κάθε γειτονιά και πλακόστρωτο δρομάκι, για να καταλήξουν στην Ερμούπολη, όπου γίνεται η κατανυκτική δέηση και ψάλλονται τροπάρια από την χορωδία του Αγ. Νικολάου και τη μπάντα του Δήμου.
Πάσχα στη Ρόδο – Ο μεγάλος καλαφουνός
Η Ρόδος έχει πολλά ιδιαίτερα έθιμα που αξίζει να αναφερθούν. Το πιο ενδιαφέρον είναι αυτό του «καλαφουνού», της μεγάλης φωτιάς που πρέπει να καίει ασταμάτητα από το Μεγάλο Σάββατο μέχρι την Κυριακή του Πάσχα που θα καεί ο Ιούδας. Η παράδοση θέλει τους ελεύθερους άνδρες του χωριού να είναι υποχρεωμένοι το Μεγάλο Σάββατο να φέρουν μεγάλους κορμούς δέντρων -ή αλλιώς «κουτσούρους»- για να διατηρήσουν τη φωτιά στο κέντρο της πλατείας ζωντανή. Την ίδια ημέρα εκλέγεται και ένα «προεδρείο» υπεύθυνο για το έθιμο και την τήρησή του. Την Κυριακή του Πάσχα, αφού πραγματοποιηθεί η Δεύτερη Ανάσταση, οι άντρες που πρόκειται να παντρευτούν και συμμετέχουν τελευταία φορά στο έθιμο βάζουν φωτιά στον Ιούδα. Την επόμενη ημέρα το εκλεγμένο προεδρείο «δικάζει» καθέναν από τους συμμετέχοντες και όσοι βρεθούν ότι δεν τήρησαν τους κανόνες του εθίμου έχουν χρηματικά πρόστιμα που συγκεντρώνονται για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Αν κάποιος αρνηθεί να πληρώσει το πρόστιμο, τον πετούν με τα ρούχα σε μια γούρνα με νερό!
Πάσχα στην Άνδρο – Τα μάσκουλα
Η Ανάσταση στις ενορίες της Άνδρου είναι εντυπωσιακή με αμέτρητα βεγγαλικά και κροτίδες που θυμίζουν έντονα το ρουκετοπόλεμο της Χίου. Εκτός από τα πυροτεχνήματα όμως, οι νέοι τοποθετούν σιδερένιους σωλήνες γεμισμένους με μπαρούτι στο χώμα και τους πυροδοτούν. Την Κυριακή του Πάσχα μετά τη Δεύτερη Ανάσταση πραγματοποιούνται εκρήξεις από τα παλιά κανόνια του ενετικού κάστρου και το απόγευμα, στο χωριό Στενιές, οι δύο ενορίες περιφέρουν τις εικόνες της Ανάστασης καταλήγοντας στην πλατεία του χωριού. Τη στιγμή που συναντιούνται, δίνεται το σύνθημα και τα «μάσκουλα» σκάνε απ’ άκρη σ’ άκρη στο χωριό με εκκωφαντικό θόρυβο.
Πάσχα στην Καλαμάτα – Σαϊτοπόλεμος
Στην Καλαμάτα την Κυριακή του Πάσχα, αναβιώνει ένα ξεχωριστό τοπικό έθιμο, ο σαϊτοπόλεμος, του οποίου οι ρίζες βρίσκονται στους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821. Σύμφωνα με το θρύλο, οι Μεσσήνιοι χρησιμοποίησαν σαΐτες γεμάτες εκρηκτικά για να αναχαιτίσουν το ιππικό των Τούρκων, τρομάζοντας τα άλογα τους. Όσοι συμμετέχουν στο έθιμο είναι συχνά ντυμένοι με παραδοσιακές φορεσιές και οπλισμένοι με σαΐτες που έχουν κατασκευάσει μόνοι τους από χαρτονένιους σωλήνες γεμισμένους μπαρούτι. Όταν η εκτόξευση αρχίσει, το πλήθος που βρίσκεται γύρω αρχίζει να ζητωκραυγάζει δημιουργώντας ένα εκπληκτικό σκηνικό. Τα «μπουλούκια», όπως ονομάζονται οι ομάδες των σαϊτολόγων αναβιώνουν ένα έθιμο που δίνει έμφαση στην εφευρετικότητα των Ελλήνων και θυμίζει τον ηρωισμό τους επί Τουρκοκρατίας.
