Η γεωγραφική τους θέση ήταν τόσο σημαντική, που αποτελούσαν μήλο της έριδος για πολλούς από την εποχή της αρχαιότητας. Οι κάτοικοι δέχθηκαν εκατοντάδες επιδρομές από Πέρσες, Σαρακηνούς, Βενετούς, Σταυροφόρους κ.α. πριν καταληφθούν από τους Ιωαννίτες Ιππότες. Το 1522 πέρασαν στην κυριαρχία των Οθωμανών στην οποία παρέμειναν και μετά το τέλος της Ελληνικής Επανάστασης, αφού οι Τούρκοι ήθελαν να τα κρατήσουν τόσο, ώστε προσέφεραν σαν αντάλλαγμα την Εύβοια.
Το 1912 καταλήφθηκαν από τους Ιταλούς. Την αλλαγή αυτή οι κάτοικοι την είδαν αρχικά με καλό μάτι, καθώς πίστεψαν ότι η ένωση με την Ελλάδα δεν θα αργούσε. Το 1920, με την συνθήκη των Σεβρών, πράγματι δόθηκαν στην Ελλάδα, με εξαίρεση τη Ρόδο. Όμως η αποτυχία της Μικρασιατικής εκστρατείας και η άνοδος του Μουσολίνι, επέτρεψε στους Ιταλούς να τα κρατήσουν.
Μετά την ήττα τους στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, για λίγα χρόνια κυρίαρχοι έγιναν οι Γερμανοί. Όταν και οι τελευταίοι συνθηκολόγησαν, πέρασαν για δυο χρόνια στην κατοχή της Μεγάλης Βρετανίας. Η στρατηγική τους θέση δεν μπορούσε ποτέ να τα αφήσει «ορφανά» και χωρίς διεκδικητές.
Η ευκαιρία για ένωση ήταν μεγάλη και οι Έλληνες διπλωμάτες θα το πάλευαν με νύχια και με δόντια. Ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Τσαλδάρης, έριξε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων την προσθήκη της Βορείου Ηπείρου, των Δωδεκανήσων, τη διευθέτηση των ελληνοβουλγαρικών συνόρων και έθεσε ζήτημα κυριαρχίας της Κύπρου. Οι Έλληνες στο τέλος κατάφεραν να πάρουν μόνο τα Δωδεκάνησα.
Η Σοβιετική Ένωση είχε προσφέρει κατά τη διάρκεια του πολέμου τα Δωδεκάνησα στην Τουρκία, προκειμένου να βγει στον πόλεμο. Όμως σε μια στροφή της πολιτικής της, αφού τα προξένευε και με τη Λιβύη, συμφώνησε να αποδοθούν στην Ελλάδα, στη συνεδρίαση που προετοίμασε τη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων. Έτσι πριν γίνει η διάσκεψη, τα Δωδεκάνησα είχαν σχεδόν ενσωματωθεί.
Ύστερα από τη Διάσκεψη Ειρήνης στο Παρίσι, που κράτησε από τον Ιούλιο μέχρι και τον Οκτώβριο του 1946, τα άλλα αιτήματα της Ελλάδας έπεσαν στο κενό. Όμως τα Δωδεκάνησα μαζί με 105 εκατομμύρια δολάρια, που έδωσε η Ιταλία σαν αποζημίωση, αποφασίστηκε πως θα ενωθούν με την Ελλάδα. Στις 10 Φεβρουαρίου του 1947, υπογράφτηκε στο Παρίσι η Συνθήκη Ειρήνης και τα Δωδεκάνησα επέστρεψαν και επίσημα. Η Σοβιετική Ένωση ζήτησε να παραμείνουν τα νησιά αποστρατικοποιημένα. Πράγμα που έγινε. Το 1974, η Τουρκία επικαλέστηκε αυτή την αποστρατικοποίηση με έναν καταχρηστικό τρόπο, παραπέμποντας στο κείμενο του Παρισιού. Από την ερμηνεία των Τούρκων αυτού του κειμένου, προέκυψε και το ζήτημα των «γκρίζων ζωνών» που καίει την ελληνική πλευρά μέχρι και σήμερα.
Η τελετή παράδοσης έγινε στις 31 Μαρτίου στη Ρόδο, μέσα σε πανηγυρικό κλίμα. Το 1955, τα Δωδεκάνησα έγιναν ενιαίος νομός, με πρωτεύουσα τη Ρόδο.
