Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι υπάρχουν 5 βασικά χαρακτηριστικά, τα οποία έχουμε όλοι, σε διαφορετικό όμως βαθμό ο καθένας μας. Ποιο είναι αυτό που υπερέχει στη δική σου περίπτωση και ορίζει την προσωπικότητά σου; Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά. Είμαστε όλοι διαφορετικοί. Αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Κάθε ένας από μας έχει έναν μοναδικό συνδυασμό χαρακτηριστικών. Ποιο είναι, όμως, το στοιχείο που μας κάνει αυτό που είμαστε; Τι είναι η προσωπικότητα;
Ο καθένας μας έχει μια ιδέα σχετικά με τον τύπο της προσωπικότητάς του – αν είναι πολυλογάς, ευαίσθητος ή εξωστρεφής. Σύμφωνα με τους ειδικούς, η προσωπικότητα ορίζεται ως το σύνολο των ιδιαίτερων ψυχικών και πνευματικών χαρακτηριστικών και των τρόπων συμπεριφοράς ενός ατόμου. Ο τρόπος δηλαδή που τείνουμε να σκεφτόμαστε, να αισθανόμαστε και να συμπεριφερόμαστε, αποτελεί τη μοναδικότητα κάθε ανθρώπου.
Πλέον, οι ειδικοί έχουν σταματήσει την προσπάθεια να κατηγοριοποιήσουν τον πληθυσμό σε διαφορετικούς τύπους ανθρώπων, εστιάζοντας πλέον την προσοχή τους στα χαρακτηριστικά που συνιστούν την προσωπικότητα του καθενός. Οι περισσότεροι επιστήμονες που ασχολούνται με τα ζητήματα της προσωπικότητας, φαίνεται να συμφωνούν στα παρακάτω 5 χαρακτηριστικά, τα οποία στα αγγλικά ονομάζονται «Big Five».
Για να τα θυμηθείς ευκολότερα, φέρε στο μυαλό σου τις αγγλικές λέξεις «OCEAN» ή «CANOE» που προέρχονται από τα αρχικά γράμματα των 5 χαρακτηριστικών: openness (δεκτικότητα), consciousness (ευσυνειδησία), extraversion (εξωστρέφεια), agreeableness (ανοιχτή αντίληψη), neuroticism (νευρωτισμός). Οι επιστημονικές ομάδες που βρίσκονται πίσω από την ανακάλυψη των 5 αυτών χαρακτηριστικών της προσωπικότητας από τη δεκαετία 1970 είχαν τους εξής επικεφαλής: Paul Costa και Robert R. McCrae από το Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας (NIH) και Warren Norman και Lewis Goldberg από το Πανεπιστήμιο του Oregon.
Αν υποθέταμε ότι η προσωπικότητα είναι μια σαλάτα, κάθε ένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά αποτελεί ένα υλικό, απαραίτητο για να φτιαχτεί το πιάτο μας. Μπορεί κάποιος να έχει ως βασικό υλικό της σαλάτας του την ευσυνειδησία, να προσθέτει μικρή ποσότητα δεκτικότητας, αρκετή εξωστρέφεια, λίγη ανοιχτή αντίληψη και σε αυτά να πασπαλίζει με μια πρέζα νευρωτισμού. Ο δικός του μοναδικός συνδυασμός είναι η προσωπικότητά του.
Τι κρύβεται πίσω από τα 5 χαρακτηριστικά της προσωπικότητας
Δεκτικότητα
Το χαρακτηριστικό αυτό έχει να κάνει με το πόσο ανοιχτός και δεκτικός είναι κανείς στην εμπειρία. Οι άνθρωποι με ανεπτυγμένη δεκτικότητα απολαμβάνουν την περιπέτεια. Έχουν γνήσια περιέργεια, εκτιμούν την τέχνη, τη φαντασία και είναι πάντα έτοιμοι να ζήσουν νέες εμπειρίες. Θέλουν αυτό το κάτι διαφορετικό που δίνει γεύση στη ζωή. Η ποικιλία είναι απαραίτητο συστατικό της καθημερινότητάς τους. Αντίθετα, άτομα με μειωμένη δεκτικότητα νιώθουν άνετα με τη ρουτίνα, αποφεύγουν τις νέες εμπειρίες και η περιπέτεια δεν τους λέει τίποτα. Το να αλλάξει κανείς προσωπικότητα είναι κάτι δύσκολο, αν όχι ανέφικτο, ωστόσο άτομα με το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό φαίνεται να έχουν περιθώριο να το αλλάξουν εν μέρει στη ενήλικη ζωή τους.
Ευσυνειδησία
Οι άνθρωποι με ευσυνειδησία είναι οργανωμένοι και έχουν έντονη την αίσθηση του καθήκοντος. Τους χαρακτηρίζει η αξιοπιστία, η πειθαρχία και η προσήλωση σε έναν στόχο. Δεν θα δεις κάποιον με αυξημένο το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό να περιπλανιέται στην Ευρώπη με ένα backpack – οι τύποι αυτοί χρειάζονται το πλάνο στη ζωή τους. Άτομα με μικρά ποσοστά στο παραπάνω χαρακτηριστικό είναι πιο αυθόρμητα και τείνουν στην απροσεξία. Η ευσυνειδησία είναι ένα χαρακτηριστικό με θετικό πρόσημο, που συνδέεται με καλές επιδόσεις στο σχολείο και στον εργασιακό τομέα.
Εξωστρέφεια
Είσαι περισσότερο εξωστρεφής ή εσωστρεφής; Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό είναι πολύ πιο εύκολο να το αναγνωρίσουμε στον εαυτό μας συγκριτικά με τα υπόλοιπα τέσσερα. Τα εξωστρεφή άτομα είναι κοινωνικά, ομιλητικά και παίρνουν ενέργεια από τη συναναστροφή τους με κόσμο. Τείνουν να είναι χαρούμενα και θετικά στις κοινωνικές τους συναναστροφές. Οι εσωστρεφείς από την άλλη πλευρά, χρειάζονται τη μοναχικότητα, ίσως επειδή ο εγκέφαλός τους επεξεργάζεται με διαφορετικό τρόπο τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Συχνά, ταυτίζουμε τον εσωστρεφή με τον ντροπαλό, πρόκειται όμως για δυο διαφορετικά πράγματα. Ένας ντροπαλός άνθρωπος φοβάται την επαφή με τον κόσμο ή έχει δυσκολία στις κοινωνικές επαφές. Ένας εσωστρεφής μπορεί να είναι απίστευτα γοητευτικός σε ένα πάρτι, απλώς προτιμάει να βρίσκεται σε παρέες με λιγότερα άτομα ή να είναι μόνος του.
Ανοιχτή αντίληψη
Όσο πιο ανοιχτή αντίληψη έχει κανείς, τόσο πιο βοηθητικός και συμπονετικός είναι, τόσο μεγαλύτερη ενσυναίσθηση έχει. Οι άνθρωποι με μειωμένο αυτό το χαρακτηριστικό είναι πιο απόμακροι, καχύποπτοι και συνεργάζονται δύσκολα.
Νευρωτισμός
Άνθρωποι με έντονο το χαρακτηριστικό του νευρωτισμού ανησυχούν πολύ και είναι επιρρεπείς στην αγχώδη διαταραχή και στην κατάθλιψη. Ακόμα και όταν όλα πηγαίνουν καλά, οι ίδιοι εφευρίσκουν πράγματα για να ανησυχήσουν. Αντίθετα, άτομα με χαμηλά επίπεδα νευρωτισμού τείνουν να έχουν συναισθηματική σταθερότητα.
Μπορώ να αλλάξω την προσωπικότητά μου;
Η προσωπικότητα ενός ατόμου καθορίζεται από ένα σύνολο παραγόντων, όπως η εκ γενετής ιδιοσυγκρασία του, τα πρώιμα βιώματά του, η επίδραση του περιβάλλοντος κατά την ανάπτυξή του κ.ά. Η δομή της προσωπικότητας ενός ατόμου είναι αρκετά σταθερή, προκειμένου να του παρέχει συνοχή στις αντιλήψεις, συνέπεια στις πράξεις και να ξεχωρίζει η ταυτότητά του.
Με βάση τα δεδομένα των μελετών, η προσωπικότητα του ατόμου διαμορφώνεται κυρίως μέχρι το τέλος της εφηβείας και παγιώνεται με την ενήλικη ζωή. Σημαντικά ψυχοπιεστικά γεγονότα ζωής (όπως ασθένειες, απώλειες, τραύματα) φαίνεται να είναι ικανά να μεταβάλλουν κάποιες εκφάνσεις της προσωπικότητας, αλλά δύσκολα μεταμορφώνεται πλήρως η δομή αυτής. Η επίγνωση των δυσκολιών που επιφέρει στη ζωή ενός ατόμου η προσωπικότητά του, η απόφαση να λειάνει κάποιες πλευρές αυτής και η συστηματική προσπάθεια μέσα από την προσωπική ανάπτυξη, μελέτη και ψυχοθεραπεία μπορεί να συντελέσουν προς την όποια, έστω και μερική, αλλαγή της προσωπικότητας.
